Phim tài liệu My Undesirable Friends: Part I - Last Air in Moscow của Julia Loktev đang dẫn đầu mùa giải thưởng và trở thành ứng viên nổi bật trước vòng shortlist Oscar.
Phim tài liệu My Undesirable Friends: Part I - Last Air in Moscow của đạo diễn Julia Loktev đang tạo nên cơn sốt tại mùa giải thưởng khi liên tiếp chiến thắng tại LAFCA, Gotham và NYFCC. Với độ dài hơn 5 giờ và bối cảnh xoay quanh các nhà báo độc lập giữa thời điểm Nga siết chặt tự do ngôn luận, tác phẩm trở thành ứng viên nặng ký cho danh sách rút gọn Oscar năm nay.
Phim tài liệu gây bão mùa giải thưởng
My Undesirable Friends bước vào vòng bỏ phiếu shortlist Oscar với đà tăng trưởng mạnh mẽ. Bộ phim vừa được Hiệp hội Phê bình Phim Los Angeles (LAFCA) vinh danh Phim tài liệu/phi hư cấu hay nhất, sau khi thắng Giải Gotham và Giải của Hội Phê bình New York (NYFCC). Tác phẩm cũng nhận đề cử Film Independent Spirit Awards.
Đạo diễn Julia Loktev, sinh tại Liên Xô cũ và sang Mỹ từ năm 9 tuổi, trở lại Moscow năm 2021 để thực hiện bộ phim dài 5 giờ 24 phút, chia thành nhiều chương. Đây là giai đoạn bước ngoặt, chỉ ít tháng trước khi Nga mở cuộc xâm lược Ukraine và bắt đầu đàn áp toàn diện truyền thông độc lập.
“Những người không mong muốn” dưới chế độ kiểm duyệt
Trong bối cảnh chính trị ngột ngạt, bất kỳ ai không lặp lại tuyên truyền của Kremlin đều bị gán mác “không mong muốn” (undesirable) – một thuật ngữ pháp lý dùng để trừng phạt tổ chức hoặc cá nhân trái quan điểm nhà nước.
Loktev chia sẻ:
“Nga đã xem gần như toàn bộ truyền thông độc lập, NGO, các tổ chức giáo dục và dân sự… là ‘tổ chức không mong muốn’. Danh sách này tăng lên mỗi ngày.”
Những “người bạn không mong muốn” trong phim bao gồm:
Anna Nemzer – host chương trình tại kênh TV Rain,
Ksenia Mironova – phóng viên TV Rain,
Elena Kostyuchenko – nhà báo Novaya Gazeta, được ví như Joan Didion của Nga.
Đa phần họ đều là các nữ nhà báo trẻ, kiên định làm nghề bất chấp sức ép ngày càng lớn.
Vérité thuần túy: Khi hiện thực tự viết nên câu chuyện
Loktev mô tả bộ phim là tài liệu quan sát (vérité), ghi lại đời sống, công việc và tâm trạng của các nhà báo khi vòng kim cô kiểm duyệt siết chặt.
“Đôi lúc phim giống sitcom nơi công sở, nhưng cũng có lúc như phim thriller. Tôi dựng phim theo từng cảnh như thể đang làm phim truyện.”
Những khoảnh khắc hài hước đen ban đầu dần biến mất khi các quy định đàn áp được thi hành, báo hiệu sự biến mất hoàn toàn của báo chí độc lập tại Nga.
Tư liệu lưu trữ được dùng tiết chế – nhưng đầy sức nặng
Tư liệu trong phim chỉ xuất hiện ở những điểm cần thiết, nhằm minh họa công việc và lý do những nhà báo này khiến chính quyền khó chịu.
“Giống như làm phim về họa sĩ thì phải cho người xem xem tranh, phim về vận động viên thì phải cho thấy họ thi đấu.”
Bộ phim cũng cho thấy sự lặp lại của mô hình cai trị thời Stalin – từ việc đàn áp “những phần tử không mong muốn” đến việc thao túng ký ức lịch sử.
Loktev liên hệ xu hướng này với diễn ngôn chính trị tại Mỹ, đặc biệt là thời chính quyền Trump khi từng tìm cách kiểm soát cách các cơ quan văn hóa như Smithsonian nói về lịch sử nô lệ và bất công.
Nhà báo trở thành “kẻ thù quốc gia”
Những nhân vật trong phim dần bị xếp vào danh sách khủng bố, cực đoan, bị kết án vắng mặt, buộc phải rời Nga chỉ trong vài giờ, mang theo một chiếc vali xách tay.
“Không ai trong số họ có thể làm nghề công khai ở Nga nữa.”
Cơ hội Oscar cho bộ phim dài hơn 5 giờ
Tiền lệ cho phim tài liệu dài đã có — như O.J.: Made in America (7 giờ 47 phút) từng thắng Oscar. Tuy nhiên, sau đó Viện Hàn lâm thay đổi quy định để tránh việc phim dạng series lọt giải.
My Undesirable Friends vẫn được chấp thuận khi đáp ứng yêu cầu chiếu rạp tối thiểu của Oscar – dù khó để chiếu ba suất/ngày với thời lượng 5,5 giờ.
Sẽ có Phần II – theo dấu các nhà báo trong hành trình lưu vong
Loktev xác nhận đang thực hiện Part II, tiếp tục theo chân các nhân vật sau khi rời Nga:
“Phần 1 kết thúc khi họ buộc phải chạy khỏi đất nước. Phần 2 mở ra vài ngày sau, khi họ lưu vong, mất cơ quan báo chí, chưa biết tương lai ra sao và bắt đầu xây dựng lại sự nghiệp.”
Phần tiếp theo trải dài qua 13 quốc gia, theo dấu hành trình lưu vong và tái thiết công việc báo chí của họ.
Tinh thần kiên cường của những nhà báo trẻ
Kết lại, Loktev cho biết điều khiến cô nể phục nhất là nghị lực của họ:
“Tôi luôn ngạc nhiên về cách họ tiếp tục làm nghề. Ngay cả khi mọi thứ dường như đã mất, họ vẫn không ngừng chiến đấu.”
Xem thêm: Nữ Diễn Viên Kristen Stewart Gây Tranh Cãi Khi Nói Diễn Xuất Là “Phi Nam Tính”
Xem thêm: Five Nights at Freddy’s 2 Bùng Nổ Phòng Vé, Zootopia 2 Tiến Sát 2 Tỷ