Cậu Vàng: Chưa kịp bấm máy đã gây tranh cãi, tác phẩm của cố nhà văn Nam Cao rồi sẽ ra sao?

Vừa qua, người ta xôn cao khi dự án chuyển thể từ truyện ngắn Lão Hạc của Nam Cao - Cậu Vàng đang "rục rịch" những bước đi đầu tiên. Đây dường như là tín hiệu đáng mừng đối với điện ảnh Việt trong bối cảnh thị trường liên tục bị chiếm lĩnh bởi các phim thương mại được remake từ kịch bản nước ngoài. Kịch bản Cậu Vàng do cố NSND Bùi Cường chấp bút, song ông đã đột ngột qua đời vào năm 2018 và con rể ông - đạo diễn Trần Vũ Thủy sẽ là người tiếp nối hành trình mang Cậu Vàng lên màn ảnh rộng. 

Là một trong những tác phẩm nổi bật của Nam Cao và tiêu biểu cho dòng văn học hiện thực nói chung, Lão Hạc được xem là bức tranh bóc trần đời sống bế tắc của người nông dân dân trong xã hội thực dân nửa phong kiến lúc bây giờ. Gắn liền với giai đoạn lịch sử lầm than của dân tộc, được đưa vào chương trình giảng dạy Ngữ Văn phổ thông, giá trị của tác phẩm này vượt ra ngoài câu chữ và những ý nghĩa bề nổi mà nó thể hiện. Có lẽ chính vì vậy, yêu cầu của công chúng đối với các diễn viên cũng trở nên gắt gao hơn rất nhiều. Được biết, Cậu Vàng sẽ là câu chuyện được kể lại qua lăng kính "cậu Vàng" (ngôi thứ hai), cũng tức là lần đầu tiên, điện ảnh Việt xuất hiện một chú chó trở thành nhân vật chính của một bộ phim. 

Mọi thứ sẽ không có gì đáng nói nếu phía sản xuất không chọn một chú chó giống Shiba Inu của Nhật cho vai cậu Vàng. Nhiều ý kiến cho rằng đã là phim lấy chất liệu văn học thì nên chọn những "phương án" thuần Việt hơn và phù hợp hơn. Có một thực tế chúng ta phải thừa nhận, rằng tác phẩm văn học luôn dành không gian cho người đọc chiêm nghiệm, suy nghĩ và sáng tạo theo cách riêng của mỗi người. Chúng ta chưa từng thấy lão Hạc, cũng chưa từng biết cậu Vàng, vì vậy vấn đề không phải chọn đúng hay chọn sai, chỉ có hợp hay không hợp.

Shiba Inu là giống chó thông minh, không quá bất ngờ khi "cậu bé" vượt qua các vòng kiểm tra để được chọn vào vai diễn trong dự án này. Tuy nhiên sự việc này lại dấy lên rất nhiều tranh cãi và câu hỏi được đặt ra là tại sao không phải là cho ta? Tôi vẫn thường nghe nhiều người gọi chó ta bằng cụm từ "bình dân" là chó cỏ. Khi mà thú chơi chó kiểng giống ngoại lai đang ngày một lên ngôi thì ở các trung tâm cứu trợ chó mèo lại có thêm nhiều những chú chó ta bị bạo hành, bỏ đói,... Vậy có khác gì việc con người phân biệt chủng tộc với nhau đâu? Từ đời sống thông thường, chúng ta dần phân biệt rạch ròi đẳng cấp của loài vật nuôi chỉ bằng xuất xứ của nó. Tình trạng này còn được cụ thể hoá bằng sự việc tuyển chọn một chú chó cho dự án điện ảnh như Cậu Vàng. Vậy cơ sở nào để kêu gọi thôi "sính ngoại", rằng chó tây cũng như chó ta? Nhưng đó vẫn chưa phải điều quan trọng nhất!

Năm 1940 Nhật Bản bắt đầu tràn vào Việt Nam, từ đây nước ta chịu cảnh một cổ hai tròng khi mà cả hai chế độ thực dân - phát xít thi nhau vơ vét, bóc lột. Chúng bắt dân ta nhổ lúa trồng đay để phục vụ kinh tế chính quốc, đây cũng chính là cội rễ bắt nguồn cho nạn đói thế kỉ năm 1945. Và giờ đây, một chú chó giống Nhật được chọn vào vai diễn chính trong bộ phim tái hiện lại thời kì này của dân tộc. Đây thật sự là điều đáng trăn trở. 

Vẫn biết nghệ thuật có lý lẽ riêng của nó và sự cứng nhắc, khuôn khổ là điều tối kị. Song như đã nói, vấn đề ở đây không phải là đúng hay sai, mà là phù hợp hay không. Chẳng rõ đây có phải chủ đích phía sản xuất muốn nhắm vào những người yêu thích vẻ đáng yêu của Shiba để "dụ" họ ra rạp hay không, nhưng tôi cho rằng giống chó ta hoàn toàn có thể làm được điều mà Shiba có thể làm. Tôi không tin hàng triệu con chó ngoài kia, họ không tìm được một con đáp ứng đủ các tiêu chí để vào vai "cậu Vàng". Đành rằng cái gì lấy cảm hứng từ những điều sẵn có thì phải thay đổi để khiến nó trở nên khác biệt và mới lạ hơn. Song văn học chừa chỗ cho người đọc sáng tạo không đồng nghĩa ta có thể làm nó trở nên sai lệch và vô lý.

Tôi không tưởng tượng được nếu bây giờ cụ Nam Cao sống dậy, thì cụ nên nói gì và làm gì với viễn cảnh thế này. NSND Bùi Cường đã chấp bút Cậu Vàng với mục đích tri ân cố nhà văn Nam Cao và đạo diễn Trần Vũ Thủy ấp ủ giấc mơ dở dang của người cha vợ quá cố để tiếp nối hành trình đầy ý nghĩa này. Vậy tại sao lại không thực hiện nó với đúng ý nghĩa của mục đích ban đầu đã đề ra?