Tại sao loài mèo lạnh lùng với con người

Chó có vẻ như chẳng thể nào che giấu cảm xúc nội tâm về mặt sinh học - níu kéo, hít ngửi, vẫn đuôi thể hiện sự hài lòng, lo lắng hay thể hiện niềm vui mà không cần phải được bồi đáp.

Dù những bức tranh nổi tiếng có muốn thể hiện gì, thì chó vẫn sẽ luôn là kẻ chơi bài cào dở tệ. Ta dễ dàng đoán được cảm xúc của chó.

Mèo cũng có ngôn ngữ cơ thể tinh tế - cảm xúc của chúng thể hiện khi đuôi co giật, lông xù lên và vị trí của tai và râu mép.

Tiếng rên gừ gừ thường (nhưng không phải lúc nào cũng vậy) thể hiện sự thân thiện và dễ chịu. Chúng thường là các biểu hiện đáng tin cậy nếu mèo đang thân thiện hay cho thấy tốt nhất là nên để chúng yên.

Dù ta có thể lý giải chắc chắn về sự gắn bó của chó với người, dù qua hàng ngàn năm thuần hóa mà mèo đã ở bên cạnh con người, chúng vẫn chịu hình ảnh xấu trước công chúng.

Sự độc lập mà nhiều người cho là ưu điểm của mèo bị một số người cho là ích kỷ hay khó gần. Những người dèm pha cho rằng mèo chỉ thể hiện tình cảm khi tô thức ăn hết sạch.

Người nuôi mèo lại cho rằng tất cả những thứ trên là vớ vẩn, tất nhiên rồi, và sự gắn bó của họ với mèo cũng gần gũi như người nuôi chó.

Nhưng tại sao hình ảnh xa cách, thiếu thân thiện về mèo vẫn tồn tại? Và sự thật về chúng là gì?

Ít nhất là, hình ảnh "độc lập" của mèo ít gây ảnh hưởng xấu tới việc mèo là loài thú cưng rất được ưa chuộng.

Người ta cho rằng có ít nhất 10 triệu chú mèo nhà ở Anh. Khoảng 25% các hộ gia đình được cho là có ít nhất một con mèo, theo một nghiên cứu tiến hành vào năm 2012.

Một manh mối về hình ảnh của mèo có thể đến từ cách chúng được thuần hóa ban đầu.

Đó là quá trình chậm hơn rất nhiều so với chó - và mèo thường ở thế nắm đằng chuôi.

Những chú mèo được thuần hóa sớm nhất xuất hiện ở các ngôi làng thời kỳ đồ đá mới ở Trung Đông khoảng 10.000 năm trước đây.

Chúng không phụ thuộc vào chủ nhân cho ăn, chúng được khuyến khích tự kiếm ăn, giữ gìn đồng ruộng và kho lương thực tránh bị chuột và các loại sâu bọ phá hoại.

Quan hệ của con người với mèo, từ ban đầu, đã xa cách hơn một chút so với chó, vì chó giúp người săn bắn và đợi người chia sẻ chiến lợi phẩm.

Con mèo có thể đang cuộn tròn trên ghế sa-lông nhà bạn hoặc đang nhìn bạn chằm chằm từ vị trí trên đỉnh kệ sách có rất nhiều phần bản năng giống với tổ tiên trước khi được thuần hóa - khao khát săn mồi, đi tuần tiễu trong lãnh thổ, tự vệ trước con mèo khác, chúng gần gũi với tổ tiên của chúng hơn loài chó. Việc con người thuần hóa mèo chỉ phần nào đưa chúng rời khỏi đời sống hoang dã thôi.

"Phần lớn là do con người hiểu nhầm loài này," Karen Hiestand, bác sĩ thú y và người được ủy thác từ tổ chức Chăm sóc Mèo Quốc tế cho biết.

"Chó và con người rất tương đồng và đã sống cạnh nhau thời gian dài. Theo cách nào đó, đây là sự đồng tiến hóa. Với mèo, thời gian đó chỉ mới gần đây. Chúng xuất thân từ tổ tiên sống đơn lẻ, vốn không phải loài có tính xã hội."

Mèo hoang Châu Phi mà chúng ta thuần hóa thành mèo nhà có tên là Felis lybica, có xu hướng sống đơn độc, hầu như chỉ tìm gặp nhau khi đến thời điểm giao phối.

"Mèo là loài phi xã hội duy nhất từng được thuần hóa. Tất cả các loài khác mà con người thuần hóa có gắn bó xã hội với các thành viên khác trong loài của chúng."

Bởi mèo là kẻ ngoài cuộc giữa những loài động vật khác mà con người chung sống, nên chẳng có gì khó hiểu khi ta hiểu nhầm các tín hiệu của chúng.

"Vì mèo thường tự quyết và có thể tự chăm sóc bản thân, chúng ngày càng trở nên phổ biến," Hiestand nói.

"Nhưng liệu cách sống đó có phù hợp với chúng hay không lại là chuyện khác. Con người trông đợi mèo giống mình và giống chó. Và chúng không hề như vậy."

Nghiên cứu về cảm xúc và tính xã hội của mèo từ lâu đã bị bỏ xa so với những nghiên cứu về chó, nhưng trong thời gian gần đây các nghiên cứu này đã bắt kịp. Hầu hết nghiên cứu vẫn chỉ mới ở giai đoạn đầu nhưng đã cho thấy tính xã hội của mèo với con người là nhiều cung bậc phức tạp.

"Nó cực kỳ đa dạng, do gene gây ra, và vì tính xã hội có thể đến từ trải nghiệm của mèo trong sáu đến tám tuần đầu đời. Nếu mèo có trải nghiệm tích cực trong thời gian đầu tiên trong đời, có lẽ chúng sẽ thích người và muốn gần gũi ta."

Thậm chí ngay cả sự thuần hóa mèo cũng đa dạng. Mèo hoang thường ẩn nấp hoặc chạy trốn người, hành xử rất giống với tổ tiên hoang dã.

Ở nhiều nơi tại Địa Trung Hải và Nhật Bản, lãnh địa của "mèo cộng đồng" phát triển ở làng đánh cá, đủ thân thiện để khiến mèo gần gũi với người dân địa phương, những người cho chúng ăn.

Ở Istanbul chẳng hạn, những con mèo bán hoang dã được người địa phương cho ăn và săn sóc, và trở thành một phần danh tính của thành phố, và thậm chí còn cho ra đời một phim tài liệu gần đây về chúng.

Rồi còn có những con mèo sống với con người, nhưng ngay cả bọn này cũng rất nhiều cung bậc; một số giữ quan hệ khá xa cách, trong khi một số khác tích cực phát triển cùng với con người.

Vậy nếu ta muốn quan hệ gắn bó với mèo, ta nên chú ý điều gì?

Cũng như chó, mèo có nhiều giao tiếp bằng ngôn ngữ cơ thể hơn là âm thanh.

"Tôi nghĩ con người khó đọc ngôn ngữ cơ thể của chúng hơn nhiều so với chó," Kristyn Vitale, tiến sĩ nghiên cứu về hành vi của mèo, nói. Đó không hẳn là lỗi của mèo.

Một đặc tính quan trọng khiến chó vượt trội hơn mèo về tình cảm với con người.

Nghiên cứu từ Đại học Portsmouth của Anh nhận thấy chó đã học cách bắt chước biểu đạt của trẻ sơ sinh, và điều này kích hoạt khao khát của người chủ muốn chăm sóc chúng.

Thay đổi có vẻ là sự phát triển cơ bắp như nhướn lông mày lên - và đây không phải đặc tính từ tổ tiên sói truyền lại. "Ánh nhìn chó con" không chỉ là cách diễn đạt cũ kỹ, đó là chiêu tiến hóa tăng cường sự gắn kết giữa chó và con người.

Tin xấu cho mèo là gì? Chúng không có vùng cơ này. Kết quả là, ánh nhìn của mèo có vẻ lạnh lùng và không thiện cảm, và hai chú mèo nhìn nhau trừng trừng thường là khởi đầu cho cuộc xô xát.

Nhưng ánh nhìn chậm rãi nhấp nháy mắt - là ánh nhìn mà có lẽ chú mèo của bạn dành cho bạn từ bên kia căn phòng - lại là biểu hiện hoàn toàn khác; đó là cách mèo thể hiện tình yêu.

Thậm chí quay đầu hẳn sang một bên cũng không hẳn là khinh thường, mà là dấu hiệu mèo thư giãn.

Vitale gây chú ý với nghiên cứu của bà tại Đại học Bang Oregon (Mỹ).

Ttrong nghiên cứu này, mèo và chó được chủ nhân đặt vào căn phòng, và chủ nhân bất ngờ quay lại một lúc sau đó.

"Điểm thú vị là đa số mèo cảm thấy an tâm với chủ nhân, khi chủ trở lại, chúng chào đón chủ và quay trở lại tiếp tục khám phá căn phòng, và thỉnh thoảng trở lại bên chủ. Chó cũng làm tương tự," Vitale nói.

"Nếu chú chó đã chạy quanh phòng, chơi đồ chơi và thỉnh thoảng quay lại với chủ, ta thường không lo lắng quá mức." Các nhà nghiên cứu gọi đây là "sự gắn bó an tâm" - đó là sự bình tĩnh khi chủ nhân trở lại, cho thấy sự gắn bó vững vàng về cảm xúc.

"Định kiến về kỳ vọng của con người với loài vật tác động đến hành vi của chúng," Vitale giải thích. Khi buộc mèo phải có hành xử như chó, như bày tỏ sự chú ý cuồng nhiệt, ta đã đẩy chúng ra xa khỏi hành vi tự nhiên.

Hiestand cho rằng sự bất lực của con người khi không hiểu được thái độ của mèo khác với chó cũng là một phần của vấn đề. Thậm chí cả với những chuyên gia nhiều năm được đào tạo cũng mắc phải.

"Tôi đến dự một hội thảo năm 2007 và thấy mình đúng nghĩa là một kẻ ngốc," bà kể lại. "Ở đó có thông tin cơ bản về mèo mà tôi không biết, chẳng hạn như mèo thích nước và thức ăn được đặt ở hai chỗ khác nhau. Nghiên cứu này hoàn toàn mới, nhưng một khi bạn cảm thấy xấu hổ rằng những gì bạn biết về mèo hoàn toàn sai, bạn bắt đầu học được nhiều điều thú vị."

Hãy xem xét cách mèo dụi người vào chủ nhân.

Mọi người thường cho rằng đây là một kiểu đánh dấu lãnh thổ, như cách mèo rừng hay làm với cây cối hoặc vật thể trong vùng lãnh thổ của chúng.

Nhưng khi mèo dụi vào người, đó thường là dấu hiệu gắn bó - mèo đang chuyển mùi của chúng lên da thịt bạn, và đồng thời để mùi của bạn bám lên lông nó.

Đây là điều mèo hoang thường làm với những con mèo cùng hội cùng thuyền với chúng. Đây là cách tạo ra "mùi chung nhất" giúp chúng phân biệt bạn bè với kẻ địch.

Rốt cuộc, Hiestand nói, có một điều then chốt - đó là những con mèo thư giãn sẽ dễ dàng kết bạn hơn.

"Chúng muốn nước, thức ăn, chỗ ngủ và chỗ đi vệ sinh của chúng được sắp xếp đúng vị trí, và khi những thứ như vậy ngăn nắp, chúng có thể bắt đầu khám phá các mối quan hệ xã hội."

Vì vậy, lần tới khi bạn về nhà và thấy chú mèo lặng lẽ xem xét bạn từ ghế ngồi, hoặc lười nhác ngáp ngủ khi đi ra hành lang, đừng thất vọng quá. Đó là cách lặng lẽ và riêng biệt của chúng, thể hiện rằng rất vui khi bạn trở về nhà.